Het veld
Van boek tot boek draait Bruno Patino de aquatische metafoor om de digitale revolutie te analyseren die ons leven verandert. Na De goudvisbeschavingvervolgens Storm in de potde mediaman, voorzitter van Arte, voorheen bij France Culture en Télérama, verwoordt deze realiteit die ons uitput: onze permanente verbinding met het virtuele, via onze schermen. Beroofd van onze nachten, verblind en verwilderd, passief en besluiteloos worden, we worden letterlijk overweldigd door de vrijwel oneindige keuze aan beelden, films, muziek, boodschappen, gerechten, profielen, boeken, tentoonstellingen.
Hoe kunnen we onze vrijheid behouden en uitoefenen in deze aandachtseconomie die door de internetgiganten is opgezet? Hoe kunnen we ons niet het ergste voor de toekomst voorstellen, als we al onder water staan en AI nog maar net in opkomst is? Hoe kunnen we ons niet het ergste voorstellen dat gaat komen? Als eerlijk man nodigt Bruno Patino ons uit om de golf te accepteren, maar om onderscheidingsvermogen en wijsheid te tonen. Makkelijk gezegd, niet gemakkelijk gedaan.
We hebben de nacht verloren.(…) De schermen zijn gearriveerd, en daarmee de permanente verbinding.(…) Hier komt de tijd van de eeuwige dageraad. Van de blauwe gloed die nooit uitgaat, van de glans die nooit afneemt. Wakker, verwilderd, versuft, we worden onherstelbaar aangetrokken door hun licht. (…) Geen slapeloosheid meer, maak plaats voor a-somnia en wachters, voor degenen voor wie de nacht niets meer is dan een hypnotiserende opeenvolging tussen slecht slapen en teleurstellende verbinding. Ik ben een van hen.
Fragmenten uit “Submersion”, door Bruno Patino, Grasset, oktober 2023. 144 pagina’s.
1- Alles is te veel
“Het is er allemaal, en het is allemaal te veel.” “De majesteit van het permanente wist de kwetsbaarheid van het kortstondige.” “Ik ben de koning, ik kan alles kiezen, maar ik ben het beu om het alleen maar te moeten doen.” Betekent dit iets voor u? Bruno Patino vertaalt duidelijk wat we allemaal voelen, exponentieel sinds de komst van smartphones: de tijd van een ‘eeuwigdurende dageraad’ en een diepe ontmoediging tegenover de steeds groter wordende opties. Wie heeft dit moment niet meegemaakt, toen, geconfronteerd met de talloze films en series aangeboden door Netflix, dertig minuten verstreken zonder een keuze te maken? “In plaats van vol te zijn, zijn we moe”, vat de auteur samen wiens aforismen ons aan het denken zetten. Te veel keuze doodt keuze.
Goed benoemen is een bijdrage leveren aan de remedie. Bruno Patino blinkt uit op dit gebied. “Overstroming”, “nacht”, “oceaan”, “botsing”, “oneindigheid + 1”, “Apocalyps nu”. De titels van hoofdstukken of paragrafen lezen als een voortreffelijk lijk dat de gevolgen van de huidige golf aankondigt.
Er is iets gebeurd. Iets is veranderd. De wereld van het beperkte aanbod bracht ons ertoe te geloven in het onbeperkte vermogen van onze hersenen om te kiezen. Het tijdperk van oneindig aanbod confronteert ons nu met de realiteit van onze persoonlijke grenzen. Wij waren niet zo groot.
P. 25, uittreksel uit “Submersion”, door Bruno Patino, Grasset.
2- Van de aandachtseconomie naar de keuze-economie
Daar “belofte van emancipatie” heeft getransformeerd “in een verhaal van overheersing”. Wie heeft er baat bij onderdompeling? Op de ‘trinet’ – Google, Amazon, Meta – en andere Tiktok En platforms die de prachtige digitale utopie, de deeleconomie en de horizontale democratie hebben gegrepen, hebben dit gebied geprivatiseerd en onze aandacht getrokken, al onze aandacht. Er bestaat een markt: we brengen 40% van ons wakkere leven online door. Glimlach, je wordt aangevallen.
Bruno Patino belicht perspectieven: “Als we niet oppassen, zal er binnenkort niet genoeg aandacht zijn om de gevestigde economie te ondersteunen.” In het digitale verhaal bestaat ook de grote boze wolf. Keuzevrijheid is een ideologie geworden. Ella beïnvloedt alle gebieden van ons leven: vrije tijd, werk, liefdesleven en zelfs spiritualiteit. Het voedt feitelijk onze energie “illusie van almacht” en voedt onze “permanente ontevredenheid”. Ons werd echter totale vrijheid beloofd.
3- Het grote simulacrum van AI
Een cijfer: in 2024, dus morgen, zal 95% van de online-inhoud die in de wereld wordt geproduceerd, worden geproduceerd door kunstmatige intelligentie. Helder waarschuwt Bruno Patino:
Het label ‘ontworpen door mensen’ wordt verplicht.
De belofte van AI zou namelijk als volgt kunnen worden uitgedrukt: een (mooie?) ontsnapping uit de realiteit, evolueren in een fictieve setting, een romantische relatie aangaan met een AI, gesprekken voeren met onze dierbare overledenen, leven in een kunstmatig paradijs.
Welke plaats is er in deze wereld van berekeningen voor het onvoorziene, het toeval, het onverwachte, het onnodige? Deze concepten lijken uit een bijna vervlogen tijdperk te komen.
4- Zei je “probleem”?
Bij het lezen van deze waarschuwingspagina’s die bibliografische verwijzingen nauwkeurig ontcijferen en stimuleren, voelen wij, de lezers, de golf die ons overweldigt, ambivalentie.
Aan de ene kant de opluchting om begrepen te worden en je minder alleen te voelen. Aan de andere kant een zekere ontsteltenis, geconfronteerd met onze onmacht, die misschien (te?) laat werd waargenomen. Hoe kunnen we ons bevrijden van deze vrijwillige dienstbaarheid aan schermen die ons altijd meer bieden dan de oneindigheid?
Het laatste hoofdstuk van “Submersion” is getiteld “Issue”. We blijven enigszins ontevreden achter, ook al zou het brutaal zijn om de auteur te bekritiseren omdat hij geen ‘oplossing’ biedt om de golf tegen te gaan! “Het klooster is een illusie”, zegt Bruno Patino. We kennen het, wat technische barrières opwerpt – het uitschakelen van meldingen – of gedragsbarrières – momenten van totale ontkoppeling.
Geconfronteerd met de golf, of beter gezegd de oceaan, nodigt de auteur ons uit om dit te aanvaarden “de grote oversteek” en niet naar “opstaan als barrière”, met het risico weggevaagd te worden. Zeker, onze westerse samenlevingen worden gekenmerkt door de epidemie van eenzaamheid en sociaal isolement. Maar we hebben de wapens: wijsheid, onderscheidingsvermogen, stilte, natuur, “voorbij de technologie”, deze “krachten die ons in staat stellen de buitengewone mogelijkheden van het netwerk onder de knie te krijgen en ze in ons voordeel te gebruiken”. Herontdek onze ware – dus echte – menselijke natuur die het gezicht van de ander weet te herkennen en zo toe te laten “de terugkeer van het universele, voorbij de massa of de clan”. Een prachtig programma… van het leven!
